Schemat żywienia niemowląt (tabela) – rozszerzanie diety dziecka

Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.

Schemat żywienia niemowląt zakłada wyłączne karmienie mlekiem matki lub modyfikowanym do 17-26. tygodnia życia, a następnie stopniowe wprowadzanie innych produktów. Jakich i w jakiej kolejności? Dlaczego warto przestrzegać zaleceń specjalistów?

Czym jest schemat żywienia niemowląt?

Schemat żywienia niemowląt jest szczegółowym zbiorem wytycznych dotyczących diety dziecka w pierwszych 12 miesiącach jego życia. Opracowanie to zawiera:

• informacje na temat karmienia mlekiem matczynym lub modyfikowanym – jak długo, jak często, w jakich ilościach;
• schemat rozszerzania diety o nowe składniki po osiągnięciu przez maleństwo odpowiedniego wieku – od kiedy, jakie produkty, ile;
• dane liczbowe obrazujące zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze i energię: tłuszcze, węglowodany, białka, witaminy, minerały etc., a także kilokalorie.

Specjaliści podkreślają, że choć schemat ma jedynie formę rekomendacji, powinien się z nim zapoznać każdy rodzic. Stosowanie się do zawartych w nim zaleceń ma bowiem niebagatelny wpływ na zdrowie i prawidłowy rozwój maleństwa, zarówno doraźnie, jak też w perspektywie dalszych lat. Właściwe żywienie w pierwszym roku życia dziecka, w tym rozszerzanie diety niemowlaka:

• zapewnia niezbędne składniki odżywcze, zapobiega niedoborom i związanym z tym zaburzeniom rozwoju;
• dostarcza energii niezbędnej do codziennego funkcjonowania;
• zapobiega kolkom, wzdęciom, problemom trawiennym;
• ma znaczenie dla tzw. programowania metabolicznego – zakłada się, że sposób odżywiania w okresie niemowlęcym wpływa na rozwój osobniczy i zdrowotność w późniejszym życiu.

Schemat żywienia niemowląt opracowuje Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Najświeższy dokument PTGHiŻD ukazał się na początku 2021 roku i jest on aktualizacją wcześniejszych wytycznych, pochodzących z lat 2014 i 2016. Zawarte w nim rekomendacje mają obowiązywać przez minimum 5 lat. Warto podkreślić, że wytyczne te są adaptacją do polskich warunków zaleceń sygnowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii i Gastroenterologii Dziecięcej (ESPGHAN),

Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz Amerykańską Akademię Pediatryczną (AAP).

Kiedy zacząć rozszerzanie diety niemowlaka?

Rozszerzanie diety u niemowlaka możliwe jest po osiągnięciu przez dziecko odpowiedniej dojrzałości, jeśli chodzi o sprawność działania układu pokarmowego oraz ogólny poziom rozwoju. Kiedy konkretnie? Rekomendacje poszczególnych organizacji i towarzystw na całym świecie znacznie się od siebie różnią. Przykładowo, WHO zaleca, by nowe produkty zacząć wprowadzać około 26 tygodnia, a więc po ukończeniu przez dziecko pół roku. Inaczej do tej kwestii podchodzi Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. W ślad za znaczącymi europejskimi agencjami, rodzimi specjaliści podkreślają, że nie ma jednego określonego wieku, który byłby adekwatny dla wszystkich dzieci. Wiele zależy w tym względzie od indywidualnych cech każdego malucha. Dlatego PTGHiŻD rekomenduje elastyczny schemat rozszerzania diety niemowlaka, wedle którego nowe pokarmy powinny się znaleźć w diecie:

• nie wcześniej, niż w 17 tygodniu życia (po ukończeniu 4 miesięcy);
• nie później, niż w 26 tygodniu (maksymalnie do przełomu 6 i 7 miesiąca).

W Polsce jest więc akceptowane rozszerzanie diety po 4 miesiącu, pod warunkiem że dziecko jest na to gotowe (potrafi gryźć, żuć, przełykać oraz siedzieć pionowo), a także gdy istnieje podejrzenie, iż mleko matczyne bądź modyfikowane nie wystarcza do pełnego pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze i energetyczne. Innymi słowy – muszą zaistnieć poważne przesłanki dietetyczno-medyczne, by tak wcześnie wprowadzać do dziecięcego menu nowe składniki. W razie wątpliwości, kiedy zacząć rozszerzać dietę niemowlaka, o ocenę w tej kwestii warto poprosić lekarza opiekującego się maluchem.

Schemat żywienia niemowląt karmionych piersią

Schemat rozszerzania diety niemowlaka w żadnym razie nie oznacza rezygnacji z mleka na rzecz wprowadzanych nowości. Wszyscy liczący się eksperci podkreślają, że do celem do którego powinno się dążyć, jest:

• wyłączne karmienie mlekiem matki do 17-26 tygodnia;
• karmienie mlekiem matki i innymi produktami od 17-26 tygodnia do ukończenia przynajmniej 1 roku życia lub dłużej.

Tym samym drugie półrocze okresu niemowlęcego stanowi niejako okres przejściowy, gdy mleko wciąż stanowi podstawę żywienia, natomiast stopniowe wprowadzanie nowych produktów spełnia następujące zadania:

• pomaga uzupełnić składniki odżywcze i energetyczne, których podaż w mleku staje się dla rozwijającego organizmu niedostateczna (takie jak żelazo, w dużych ilościach znajdujące się w mięsie, a także cynk, witaminy A, D i E, białka, tłuszcze, węglowodany);
• pozwala dziecku zaznajomić się z nowymi smakami i zapachami oraz zróżnicowaną konsystencją pokarmów, kształtuje właściwe nawyki;
• przyzwyczaja układ trawienny do różnorodności, którą charakteryzować się będzie dieta w późniejszych latach życia;
• ograniczają powstawanie wzdęć i kolek u dziecka;
• rozwija układ mięśniowo-szkieletowy szczęki i żuchwy, co ma znacznie nie tylko w kontekście odżywiania, ale też rozwoju aparatu mowy;
• umożliwia stosunkowo wczesne wykrycie alergii i nietolerancji pokarmowych – na przykład w odniesieniu do glutenu.

Od pierwszego do szóstego miesiąca życia, niemowlę powinno być karmione mlekiem matki 8 do 12 razy dziennie. W miesiącach siódmym i ósmym, w związku z rozszerzeniem diety, liczba ta spada do 6-8. Od 9 do 12 miesiąca nic się w tym względzie nie zmienia, chyba że dziecko niechętnie sięga po nowe produkty – wówczas należy malucha przystawiać do piersi częściej.

Schemat żywienia niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym

Karmienie piersią powszechnie uznawane jest za najkorzystniejsze z punktu widzenia dziecka, dziesiątki badań naukowych (podsumowanie: H. Szaniawska, Zasady żywienia zdrowych niemowląt) wskazują, że maluchy przystawiane do piersi matki:

• rzadziej zapadają na schorzenia infekcyjne przewodu pokarmowego i oddechowego;
• z mniejszym prawdopodobieństwem narażone są na wadę zgryzu, otyłość i cukrzycę.

W tym kontekście mleko modyfikowane postrzegane jest w kategoriach zamiennika, na przykład wtedy gdy istnieją przeciwwskazania medyczne, uniemożliwiające karmienie naturalne. Nie przekłada się to jednak na zalecenia odnośnie tego, jak rozszerzać dietę. Rekomendowany obecnie w Polce kalendarz żywienia niemowląt nie wprowadza w tym względzie żadnego rozróżnienia między dziećmi karmionymi mlekiem matki oraz modyfikowanym. Schemat jest identyczny w przypadku obu grup – kluczowe jest trzymanie się cezury 17-26 miesięcy. Inna jest jedynie ilość karmień. W przypadku mleka modyfikowanego, jest to w kolejnych miesiącach:

• pierwszy: 8-10;
• drugi-czwarty: 6;
• piąty-ósmy: 5;
• ósmy-dwunasty: 4-5.

Uwaga: choć liczba karmień maleje, a do menu wprowadzane są nowe produkty, objętościowo dziecko potrzebuje z każdym miesiącem coraz więcej mleka. O ile w pierwszym miesiącu przeciętna porcja wynosi 110 mililitrów, o tyle w wieku 6 miesięcy jest to 160 ml, a 12 miesięcy – 220 ml.

Jak rozszerzać dietę niemowlaka? Od czego zacząć?

Od czego zacząć rozszerzanie diety? Jeszcze kilka lat temu funkcjonowały ścisłe wytyczne dotyczące kolejności wprowadzania nowych dań (najpierw marchew, potem ziemniaki, jabłko, mięso drobiowe itd.). Dziś jednak uważa się, że kolejność (w ramach ściśle zdefiniowanej puli) nie ma większego znaczenia – na takim stanowisku stoi między innymi WHO. Istotne jest tylko to, w jakim wieku dziecko zaczyna jeść w sposób bardziej urozmaicony. Jak podaje Instytut Matki i Dziecka, powołując się na zalecenia PTGHiŻD, schemat żywienia 5 miesięcznego dziecka i nieco młodszego lub starszego (między 17 a 26 miesiącem życia) dopuszcza:

• gotowane i zmiksowane warzywa oraz owoce, takie jak marchew, brokuł, banan, jabłko;
• delikatne puree ziemniaczane;
• zmiksowane jajka na twardo;
• gotowane, rozdrobnione mięso królicze, indycze, jagnięce, cielęce, gęsie, kacze;
• kaszki i kleiki bezglutenowe;
• napoje: woda oraz niewielkie ilości przecierowych soków.

Pomiędzy 5 a 6 miesiącem życia maluch powinien spróbować pierwszych produktów zawierających gluten, a więc mieszankę białek znajdującą się w wielu zbożach i powodującą u niektórych dzieci ostre, niealergiczne zaburzenia czynnościowe ze strony układu pokarmowego oraz nerwowego.

Test należy wykonać ostrożnie, używając do tego celu na przykład niewielkich ilości kaszki zbożowej. Jeśli nie wystąpi żadna niepokojąca reakcja, w przyszłości dziecko bez obaw będzie mogło spożywać pieczywo. W przypadku pojawienia się natomiast niepożądanych objawów (ból brzucha, wymioty, wysypka), należy skontaktować się z lekarzem i wykonać niezbędną diagnostykę w kierunku nietolerancji glutenu.

Schemat żywienia 6 miesięcznego dziecka zakłada większą różnorodność i mniej wysiłku włożonego w rozdrabnianie pokarmu. Ma to związek z wykształceniem pierwszych zębów oraz wstępnym nabyciem umiejętności gryzienia, żucia i połykania u znacznej części maluchów. Po ukończeniu pół roku niemowlę może spożywać takie rzeczy, jak:

• surowe, posiekane owoce i warzywa, takie jak: pomidor, gruszka, jabłko;
• zmiksowane lub posiekane nożem mięso;
• tłuste ryby morskie: śledź atlantycki, łosoś norweski, makrela, morszczuk;
• jogurty naturalne, kefiry, białe sery;
• jajka na twardo, jajecznica, omlet;
• kasze i kaszki różnego rodzaju.

Jeśli nie wystąpiły objawy nietolerancji glutenu, powoli można zacząć wprowadzać do diety pieczywo, ale wyłącznie jasne. Przy czym część specjalistów sugeruje, by czynić to dopiero po ukończeniu przez dziecko 10 miesięcy. Natomiast 12 miesięcy jest umowną cezurą dotyczącą możliwości picia większych ilości pełnego mleka krowiego. Wcześniej jest ono niewskazane (a w szczególności jako głównym pokarm).

Pamiętaj: wedle obowiązujących w Polsce wytycznych, rodzic podaje dziecku posiłek, decydując tym samym, co maluch może zjeść, o jakiej porze, ile razy dziennie i w jakiej maksymalnie ilości. Jednak to od dziecka powinno zależeć, czy dany pokarm zje i ile zje. Jeśli w ogóle lub mniej, nie powinno się niemowlęcia na siłę dokarmiać.

W ostatnich latach wielu rodziców interesuje się metodą rozszerzania diety znaną jako BLW. To skrót od angielskiego wyrażenia baby-led weaning, czyli odstawianie dziecka od piersi, w Polsce luźno tłumaczonego jako „bobas lubi wybór”.

Twórczyni i propagatorka tej metody, Gill Rapley przekonuje, że już półroczne dziecko powinno samo decydować o tym, co zje, wybierając z szerokiego zestawu przedłożonego przez rodzica w zasięgu jego wzroku i rąk. Co więcej, pokarmy nie powinny być podawane w postaci papki na łyżeczce, lecz samodzielnie wkładane do buzi przez niemowlę (dlatego muszą mieć postać stałą). Wiedza naukowa na temat zalet i wad tego typu rozwiązania wciąż jednak jest znikoma. Dlatego w swojej rekomendacji PTGHiŻD podaje, że „nie ma przekonujących argumentów ani za, ani przeciw stosowaniu metody BLW”.

Tabela żywienia niemowląt

Dokładne wytyczne dotyczące rozszerzania diety – co, kiedy, w jakich ilościach, przedstawia tabela żywienia niemowląt, przygotowywana na podstawie

najnowszych wytycznych Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Zawiera ona dane dotyczące:

• dziennej liczby karmień piersią lub ilości oraz wielkości karmień mlekiem modyfikowanym w poszczególnych przedziałach wiekowych, od urodzenia do ukończenia pierwszego roku życia;
• rodzaju i konsystencji pokarmów adekwatnych dla dzieci w określonym wieku (płynne, kremowe, rozdrobnione, w całości podawane do ręki);
• przykładowych produktów żywnościowych adekwatnych dla maluchów w wieku do 4 miesięcy, w przedziale od 4 do 6 miesięcy oraz po ukończeniu pół roku.

Autor: Piotr Brzózka

Konsultacja merytoryczna: lekarz pediatra Joanna Kosielska

Źródła:

1. Halina Weker, Marta Barańska (red.). Żywienie niemowląt i małych dzieci. Zasady postępowania w żywieniu zbiorowym, Instytut Matki i Dziecka. http://www.imid.med.pl/images/do-pobrania/Zywienie_niemowlat_www.pdf, [data dostępu: 23.02.2021].

2. Hanna Szajewska i inni, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Przegląd Pediatryczny 2021/vol 50.

Opis meta description

Schemat żywienia niemowląt: do kiedy karmić tylko mlekiem? Kiedy zacząć rozszerzać dietę o nowe produkty? W jakiej kolejności?