Niemowlę płacze przez sen – dlaczego? Co robić?

Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.

Niemowlę płacze przez sen, bo jest głodne i nieprzewinięte, bo ma kolkę, bo jest zmęczone, z powodu tego, co mu się śni, albo bez żadnego powodu. Co robić w takiej sytuacji?

Dlaczego dziecko płacze w nocy?

Płacz dziecka w nocy jest w większości przypadków naturalnym zjawiskiem neurorozwojowym. Jest ono charakterystyczne dla okresu wczesno niemowlęcego i występuje u znacznego odsetka dzieci całkowicie zdrowych. Należy pamiętać, że w pierwszych miesiącach życia dziecko przesypia kilkanaście godzin dziennie, w dodatku bez wyraźnego rytmu dobowego. W wielu przypadkach maluch nie budzi się nawet wtedy, gdy jego organizm poprzez głośne kwilenie i łzy manifestuje jakąś potrzebę lub dyskomfort. Płacz niemowlaka przez sen może mieć wiele przyczyn. Wymienić w tym kontekście można między innymi:

• niezaspokojone potrzeby – dziecko jest głodne lub ma mokro w pieluszce. Płacząc, w jedyny sobie znany sposób, domaga się nakarmienia i przewinięcia;
• kolka – lekkie zaburzenie czynnościowe układu pokarmowego, wywoływane przez nadmierny skurcz mięśni gładkich jelit, związany z nagromadzeniem gazów (szczegóły w dalszej części artykułu);
• niestrawność, której przyczyną może być między innymi przejedzenie oraz nietolerancja pokarmowa;
• zmęczenie, nadmiar bodźców i emocji towarzyszących dziecku w ostatnich godzinach poprzedzających sen;
• uczucie zimna lub gorąca, związane z utrzymywaniem niewłaściwej temperatury w pomieszczeniu, nieodpowiednim ubiorem lub nakryciem niemowlęcia w łóżeczku;
• niewygodne ułożenie – na przykład za duża lub za mała poduszka, leżenie na wznak i wiele innych;
• tak zwane skoki rozwojowe, czyli okresy intensywnych zmian emocjonalnych, poznawczych i psychoruchowych (więcej szczegółów poniżej);
• niepokojące sny.

Histeryczny, nagły płacz dziecka w nocy

Nagły płacz niemowlaka w nocy bardzo często związany jest z występowaniem snów. W odróżnieniu od osób dorosłych, u których fazy snu REM i NREM występują naprzemiennie, u niemowlęcia zdecydowanie dominującą jest pierwsza z nich, stosunkowo płytka, za to charakteryzująca się bardzo dużą aktywnością mózgu. Generowane są wówczas marzenia senne.

Dziecięce sny nie mają scenariusza i nie są realistyczne, nie można więc mówić o nękających niemowlęta koszmarach. Nie mniej prawdopodobnie sny te są bardzo wyraziste, dlatego mogą powodować pobudzenie, a nawet generować swego rodzaju lęk.

Nagły płacz podczas snu niemowlaka może też wiązać się z napadem kolki, zwłaszcza w godzinach wieczornych i nocnych. Zaburzenie to potencjalnie powodowane jest przez liczne czynniki, takie jak m.in.:

• niewłaściwa technika karmienia, powodująca zasysanie dużych ilości powietrza do przewodu pokarmowego niemowlęcia;
• niedojrzałość układu trawiennego i nerwowego dziecka;
• niepełne wykształcenie flory bakteryjnej jelit;
• nietolerancje i alergie pokarmowe;
• zmęczenie, napięcia emocjonalne.

Towarzyszące kolce napady płaczu są histeryczne, pojawiają się nagle i nie dają się łatwo ukoić. Dodatkowo maluch jest niespokojny i podkurcza nogi, a jego brzuszek jest wzdęty. Jeśli się obudzi, nie tylko płacze, ale jest też rozdrażniony.

Przeraźliwy płacz niemowlaka przez sen wiązać się może także z przechodzeniem przez kolejne skoki rozwojowe. Pod pojęciem tym rozumie się okresy przyspieszonego rozwoju, w trakcie których maleństwo nabiera nowych kompetencji i w dużym stopniu zmienia dotychczasowy sposób postrzegania świata oraz interakcji z nim. Towarzyszą temu silne napięcia emocjonalne, poczucie bezradności, a nawet lęku – w wielu przypadkach prowadzi to do płaczu, powoduje problemy z zasypianiem oraz niespokojny sen. W pierwszym roku życia wyróżnia się 7 skoków:

• 5 tydzień: okres wrażeń. Noworodek staje się niemowlęciem. Dziecko robi się bardziej uważne, dłużej znajduje się w stanie czuwania.
• 11-12 tydzień: okres niuansów. Niemowlę zauważa pierwsze różnice w otaczającym świecie.
• 4-5 miesiąc: okres wydarzeń. Pojawia się potrzeba zabawy, a nuda staje się męcząca i drażniąca.
• 6-7 miesiąc: okres lęku separacyjnego. Dziecko odczuwa silną potrzebę bliskości, często płacze, jeśli przez sen nie czuje obecności rodzica.
• 8-9 miesiąc: okres tygodni. Dziecko zaczyna rozumować w sposób dojrzały, rośnie poziom inteligencji, ale wzrasta też potrzeba bliskości z matką.
• 11-12 miesiąc: okres sekwencji. Dziecko porządkuje świat i dużą wagę przykłada do kolejności rytuałów (zabawa, kąpiel, karmienie, zasypianie etc.) – ich zaburzenie powoduje płacz.

Niemowlę płacze przed zaśnięciem i po obudzeniu

Histeryczny płacz niemowlaka przed zaśnięciem może być związany także z przechodzeniem z jednego stanu w drugi. Z tego samego powodu dziecko może płakać tuż po obudzeniu. Potencjalne przyczyny tego są bardzo zróżnicowane i nie do końca rozpoznane. Często dziecko płacze przed zasypianiem z powodu zmęczenia, a także niemożności zapadnięcia w kojący sen. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy maluch jest silnie przebodźcowany nadmiarem wrażeń. Występuje tu mechanizm samonakręcającej się spirali. Im dziecko mocniej płacze, tym bardziej się męczy i nie może zasnąć, co powoduje jeszcze głębszy szloch. Sytuacja taka może trwać nawet kilkadziesiąt minut. Rano natomiast powodem płaczu po przebudzeniu może być fakt, iż dziecko zasypiało w ramionach matki, czując jej ciepło, zapach i dotyk, natomiast budzi się samo w łóżeczku. Występuje wówczas silna dezorientacja, pojawia się lęk, niezaspokojona jest potrzeba bliskości.

Co robić, gdy niemowlę płacze przez sen?

Gdy dziecko budzi się z płaczem lub łka przez sen, rodzic powinien reagować. Nie należy zakładać, iż maluch płakać przestanie samoistnie. W zależności od sytuacji:

• jeśli dziecko zaczęło płakać w momencie przebudzenia, pokaż się w polu jego widzenia, a gdy to nie pomoże, przytul maleństwo;
• śpiące lub przebudzone dziecko weź na ręce i zacznij delikatnie kołysać;
• nakarm dziecko – jeśli powodem płaczu jest głód, maluch powinien w krótkim czasie uspokoić się;
• sprawdź, czy niemowlę nie ma mokrej pieluchy. W razi konieczności – przewiń je;
• sprawdź, czy maluch nie jest spocony lub zziębnięty. W praktyce częstszym problemem jest przegrzanie. Pamiętaj o dostosowaniu ubioru i okrycia do temperatury otoczenia;
• jeśli powodem jest kolka, ulgę przyniesie delikatne unoszenie i kołysanie, masowanie brzuszka oraz ciepłe okłady. Gdy to nie pomaga, dobrym rozwiązaniem jest podanie preparatu ułatwiającego wydalanie gazów z przewodu pokarmowego.

Bardzo prawdopodobne, że napady płaczu będą nawracać. Nie zawsze jest na to recepta, w wielu przypadkach należy reagować doraźnie. Staraj się jednak uważnie obserwować dziecko i wyciągać wnioski. Przykładowo: aby zapobiegać kolkom, dbaj o technikę karmienia. Być może ich przyczyną jest zasysanie powietrza. Dbaj też, by maluch zasypiał przewinięty i syty (ale nie przekarmiony). W oczywisty sposób każdorazowo należy wykluczyć, że dziecko płacze, gdyż jest chore. Obserwuj zatem, czy nie ma gorączki lub innych niepokojących objawów infekcji. 

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz rodzinny Marta Falcman-Sobczak

Źródła:

• Pamela S. Douglasaand, Peter S. Hill, The crying baby: what approach? Current Opinion in Pediatrics 2011, 23
• Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Julia Gawryjołek, Kolka jelitowa w praktyce pediatrycznej, Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 6
• Marta Wysocka, Kolka jelitowa niemowląt, Medycyna Rodzinna 2/2001
• Płacz, https://nbas.pl/wp-content/uploads/2017/06/PLACZ.pdf, data dostępu: 21 02 2021