Ssanie kciuka – dlaczego? Jak oduczyć dziecko?

Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.

Ssanie kciuka u niemowląt stanowi bardzo częste zachowanie u dzieci we wczesnym stadium rozwoju. Kiedy i czy w ogóle należy się niepokoić tym odruchem? Jak poradzić sobie z maluchem ssącym kciuk?

Dlaczego dziecko ssie kciuk?

Ssanie palca to pierwszy odruch w życiu dziecka i to już na etapie rozwoju prenatalnego. Jeszcze będąc w łonie matki, płód od około 18 tygodnia życia zaczyna wykazywać zainteresowanie wkładaniem paluszków, a nawet całych piąstek do ust. Bardzo często zaraz po urodzeniu niemowlę ssie kciuk i resztę paluszków, co na tym etapie rozwoju nie powinno niepokoić. Ssanie stanowi bowiem jedną z pierwszych czynności, których uczy się malec. To naturalny odruch dziecka, będący sposobem na rozładowanie emocji, metodą na poznanie własnego ciała, a także przygotowaniem do jedzenia i produkowania różnych dźwięków, by ostatecznie uruchomić proces mowy.

Ssanie kciuka przez niemowlę okazuje się być czynnikiem ułatwiającym uczenie się świata. Zanim do buzi trafią gryzaki, zabawki, łyżeczka z zupką, najpierw musi zmieścić się w niej palec, a nie rzadko nawet cała piąstka, czy stópka.

Oprócz wkładania do ust palców, dłoni, czy stóp, niemowlę jeszcze w inny sposób ćwiczy sferę oralną m.in. poprzez mlaskanie, wypychanie języczka, czy wykonywanie różnych min.

Ssanie kciuka u niemowlaka i starszego dziecka

Ssanie kciuka u niemowlaka stanowi naturalny, edukacyjny odruch nawet do około roku od urodzenia. Jednak u niektórych malców ta czynność zanika już w okolicy szóstego miesiąca życia, kiedy świat staje się ciekawszy. Dziecko na tym etapie już zwykle siedzi, chwyta zabawki, operuje nimi. Te nowe atrakcje powoli wypierają potrzebę wkładania palców do ust. Zatem ssanie kciuka u trzymiesięcznego dziecka nie jest niczym niepokojącym, co wymaga naszej czy lekarskiej interwencji. Warto jednak przyglądać się temu procesowi, by nie przegapić momentu, w którym lepiej skonsultować to ze specjalistą.

Zwykle zainteresowanie ssaniem kciuka zanika samoistnie około roku, czy dwóch lat od narodzin dziecka. Jeśli jednak dziecko ukończy 2 lata i wciąż wkłada palec do ust w charakterystyczny sposób lub jeśli nawet nie przekroczył progu 2 lat, ale obserwujemy u niego niepokojące objawy towarzyszące, jak np. zwiększenie intensywności ssania, napięcie i nerwowość, powinno nas to skłonić do wizyty u specjalisty. Jest tu wskazana porada neurologopedyczna lub wizyta u terapeuty integracji sensorycznej.

U niektórych dzieci występuje wyłącznie ssanie kciuka w nocy, u innych tylko w dzień. Są i takie, które uwielbiają ślinić palce całą dobę. Takie nocne odruchy mają związek z potrzebą wyciszenia się, zrelaksowania, poradzenia sobie z emocjami i bodźcami, z którymi maluch zetknął się w ciągu dnia. W dzień natomiast ssanie palca u dzieci może oznaczać znużenie, zmęczenie, czy napięcie.

Zdarzają się też sytuacje, kiedy ssanie kciuka u trzylatka lub nawet starszego dziecka nagle powraca, pomimo zaniku tego odruchu we wcześniejszej fazie rozwoju. Może to wynikać z jakiegoś problemu emocjonalnego, z którym kilkulatkowi trudno jest sobie poradzić. Wówczas można rozważyć konsultację psychologiczną.

Jak oduczyć dziecko ssania kciuka?

Wielu rodziców zastanawia się jak oduczyć ssania kciuka swoje dziecko. Jeśli maluszek ssie palce, pięści i/bądź stopy, nie musimy niczego robić. Natomiast jeżeli w grę wchodzi kciuk, lepiej na jak najwcześniejszym etapie próbować wyeliminować ten odruch. Bardzo istotne jest uważne obserwowanie swojej pociechy w jakich sytuacjach, o jakich porach, po stymulacji jakimi czynnikami, dochodzi do wkładania kciuka do buzi. Po ustaleniu co powoduje takie zachowanie u niemowlęcia, należy ten czynnik wykluczyć.

Zatem to jak odzwyczaić dziecko od ssania kciuka zależy od konkretnego malca i jednostkowej przyczyny tego zjawiska. U jednego wystarczy więcej uwagi poświęconej mu w czasie dnia, czyli wspólna zabawa, przytulanie, spacery, przekierowanie uwagi na inną niż ssanie czynność, itp. U drugiego lepiej sprawdzi się np. ograniczenie wizyt gości czy unikanie głośnych miejsc.

Należy podkreślić, że istnieje zdrowsza alternatywa od ssania kciuka – smoczek na uspokojenie. Sprawdza się szczególnie u małych dzieci, które przy nieutulonym płaczu dodatkowo połykają powietrze. Może to skutkować bolesnymi, uporczywymi gazami, wzdętym brzuszkiem, a nawet napadami kolki jelitowej. Dolegliwości te można złagodzić poprzez środki farmaceutyczne dostępne w aptekach. Zawierają one m.in. symetykon, który usprawnia wydalanie gazów i zmniejsza napięcie jelit, będące przyczyną bólu.

Jak oduczyć dziecko ssania palca przy zasypianiu? To dość trudne zadanie, które wymaga czasu, wytrwałości i zaangażowania rodziców. Jedną z metod jest poświęcanie malcowi uwagi przed snem. Można mu czytać wierszyki, bajki, opowiadać różne historie, warto przy tym głaskać i przytulać dziecko, by poczuło nasze pozytywne nastawienie względem niego i pełną akceptację.

Jeśli dziecko jest nieco starsze, można mu próbować tłumaczyć co się stanie gdy nadal będzie ssało kciuk.

Znane są również sposoby na ssanie kciuka, których nie powinno się w żadnym wypadku stosować, np. smarowanie paluszków gorzkimi substancjami, karcenie go czy reagowanie podniesionym głosem. 

Skutki ssania kciuka

Gdy dziecko ssie kciuk w zdecydowanie nadmierny sposób, warto zacząć wprowadzać powyższe metody zwalczające takie zachowanie, gdyż dochodzi do zmiany odruchu w nawyk.

Co może się stać gdy zignorujemy ssanie kciuka? Konsekwencje mogą być bardzo poważne. W skutek zbyt długiego, silnego ssania kciuka przez malca może dojść m.in. do:

• wad zgryzu,
• wad wymowy (które w efekcie mogą prowadzić do problemów z nawiązywaniem relacji i nauką; ssanie kciuka a wady zgryzu to dość częsta korelacja pojawiająca się przy okazji tej nieprawidłowości),
• próchnicy,
• przedwczesnego zużywania się zębów,
• choroby skóry palców,
• zapalenia paznokci,
• zmian skórnych wokół ust,
• częstego zapadania na infekcje,
• opóźnienia rozwoju mowy czynnej,
• przetrwałego niemowlęcego typu połykania.

Autor: Olga Tomaszewska

Konsultacja merytoryczna: lekarz pediatra Joanna Kosielska

Bibliografia:

1. Baston H., Hall J., Po porodzie. Seria: Podstawy położnictwa, Edra Urban & Partner, 2011, ISBN 978-83-7609-266-9.

2. Sears William, Sears Martha, Księga dziecka. Od narodzin do drugiego roku życia, Wydawnictwo Mamania, 2018, ISBN 856069.

3. https://www.wymagajace.pl/ssanie-kciuka/ [data dostępu: 15.03.2021]